Thủ tướng Anh Theresa May phát biểu trong cuộc họp Hạ viện tại thủ đô London. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Vẫn biết chặng đường Brexit đầy chông gai và không ít những bất ngờ khiến cả các bên trong cuộc và các bên quan sát liên tục trải qua nhiều cung bậc cảm xúc, nhưng quyết định vào phút chót này thực sự cho thấy việc Anh và EU đạt thỏa thuận chưa thể đảm bảo cho một tiến trình Brexit suôn sẻ.
Con đường thậm chí còn chông gai hơn khi bà May mang được thỏa thuận ấy "về nhà."
Còn nhớ, ngày 13/11, thông báo từ Văn phòng Thủ tướng Anh về việc quốc gia này và EU đạt thỏa thuận sơ bộ về Brexit được chào đón như một tín hiệu tốt lành giải tỏa những quan ngại rằng hai bên sẽ không thể đạt được thỏa thuận trước hạn chót.
Niềm vui cũng từng xuất hiện trên khuôn mặt Thủ tướng Anh vào tối 14/11, khi thỏa thuận được Nội các Anh thông qua. Nhưng khi ấy, nụ cười của "thuyền trưởng" May chỉ phảng phất nhẹ nhàng. Có lẽ bà cũng hiểu những khó khăn trong tiến trình đàm phán vừa qua không thấm vào đâu so với những trở ngại trước mắt khi bà công bố bản thỏa thuận này với Quốc hội.
Thậm chí, không loại trừ khả năng, “giông tố” sẽ nổi lên cuốn phăng chiếc ghế của bà do những bất đồng trong quan điểm về Brexit lâu nay vẫn chia rẽ sâu sắc nước Anh, từ nội bộ các phe phái cho tới các tầng lớp dân chúng.
Một trong những điều khoản gây tranh cãi nhất và khiến cho thỏa thuận khó được chấp nhận chính là điều khoản "rào chắn" liên quan vấn đề hải quan và biên giới, cụ thể là điều khoản giúp duy trì đường biên giới mở giữa vùng Bắc Ireland thuộc Anh và Cộng hòa Ireland.
Với điều khoản này, Anh sẽ ở lại Liên minh thuế quan EU còn vùng Bắc Ireland cũng tiếp tục nằm trong Thị trường chung châu Âu tới khi hai bên đạt thỏa thuận thương mại song phương.
Có lẽ chính điều khoản này đã góp phần quan trọng giúp Anh và EU khơi thông thế bế tắc trong đàm phán và đi đến thỏa thuận.
Nhưng đáng tiếc, đây lại là vấn đề đối nội lớn nhất mà bà May vấp phải khi mang thỏa thuận "về nhà."
Ngay nhiều nghị sỹ trong đảng Bảo thủ cầm quyền cũng như các đảng đối lập đã không ngần ngại công khai chống lại thỏa thuận này.
Họ lo ngại điều khoản này sẽ ràng buộc Anh mãi mãi trong các quy định thị trường của EU, không cho Anh cơ hội tự chủ về kinh tế như những gì người dân mong muốn khi bỏ phiếu lựa chọn Brexit hồi năm 2016.
Trong khi đó, Đảng Hợp nhất Dân chủ (DUP) tại Bắc Ireland thì lo ngại thỏa thuận này sẽ chia rẽ vùng Bắc Ireland và phần còn lại của Vương quốc Liên hiệp Anh.
Quan điểm của DUP là rất quan trọng vì đảng này chính là đảng đối tác giúp chính phủ thiểu số do bà May đứng đầu có cơ hội đạt được thế đa số tại quốc hội khi triển khai các quyết sách của mình.
Ít nhất 8 Bộ trưởng và quan chức cấp cao trong chính phủ Anh đã từ chức để thể hiện phản đối thỏa thuận.
Bất chấp những lời khẳng định rằng đây là lựa chọn đúng đắn nhất và tốt nhất cho Anh vào thời điểm hiện tại, tâm lý phản đối ngày càng lớn lên khi vấn đề được đưa ra thảo luận tại Hạ viện, cùng với đó là những công bố tư vấn pháp lý về thỏa thuận được đưa ra có phần bất lợi cho kế hoạch của Thủ tướng May.
Quang cảnh bên ngoài tòa nhà Hạ viện Anh ở London. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Đây cũng chính là cơ hội để đảng đối lập chĩa mũi nhọn chỉ trích vào chính phủ đương nhiệm. Lãnh đạo Công đảng Jeremy Corbyn đã phát động kiến nghị công bố các tư vấn pháp lý và kêu gọi bỏ phiếu bất tín nhiệm với bà May nếu thỏa thuận không được Quốc hội thông qua.
Trong bối cảnh như vậy, vị “thuyền trưởng” May nhận rõ “cơn sóng dữ” trước mặt là quá lớn, nếu lựa chọn trực tiếp đối đầu, con thuyền của bà sẽ bị nhấn chìm.
Lựa chọn khôn ngoan nhất lúc này là "bẻ lái" với mong muốn tìm kiếm thêm cơ hội. Trong lá thư khẩn cấp gửi tới Hạ viện, nhà lãnh đạo Anh thừa nhận bản "thỏa thuận ly hôn" đang phải đối mặt với nguy cơ lớn sẽ bị bác bỏ nếu cuộc bỏ phiếu diễn ra như kế hoạch vào ngày 11/12.
Dù khẳng định đây là một bản thỏa thuận cần thiết, nhưng bà May bày tỏ muốn tìm kiếm thêm sự đảm bảo về điều khoản "rào chắn" liên quan tới vấn đề Bắc Ireland trong các cuộc đàm phán sau 2 ngày nữa với EU.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến vẫn tỏ ra hoài nghi về khả năng quyết định này sẽ giúp thỏa thuận được thông qua, vì việc loại bỏ điều khoản liên quan Bắc Ireland là hầu như không thể.
Chưa biết việc đề nghị Hạ viện hoãn bỏ phiếu thỏa thuận Brexit có giúp bà May tìm thêm được sự đảm bảo nào hay không, nhưng nó đã khiến chính trường Anh thêm một phen dậy sóng.
Thị trường tài chính Anh phản ứng đầu tiên với sự lao dốc của đồng Bảng, mất 1,7% xuống mốc thấp nhất trong vòng 20 tháng qua. Các chỉ số chứng khoán quan trọng cũng hòa vào xu thế giảm mà điển hình là FTSE 100 giảm 0,5%.
Carolyn Fairbairn, Giám đốc Hiệp hội Công nghiệp Anh gọi đây là "cơn lốc" xoáy bay mọi hy vọng về một tương lai Brexit rõ ràng hơn.
Còn giới chính trị gọi đây là điểm đánh dấu "sự sụp đổ" trong nỗ lực gần 2 năm qua của chính phủ London nhằm duy trì mô hình quay quanh "quỹ đạo" của EU kể cả sau khi rời khỏi liên minh này.
Lãnh đạo Công đảng Jeremy Corbyn cho rằng chính phủ đã không thể kiểm soát được tình hình và đang đi chệch hướng, đồng thời kêu gọi "nhường đường" cho Công đảng.
Nội bộ đảng Bảo thủ cầm quyền cũng chia rẽ. nghị sỹ Jacob Rees-Mogg, người đi đầu trong nỗ lực nhằm thay đổi lãnh đạo đảng Bảo thủ cầm quyền, tiếp tục lên tiếng yêu cầu "Thủ tướng phải lựa chọn đương đầu để lãnh đạo hoặc từ chức."
Trong khi đó, EU cũng phát tín hiệu cứng rắn khi Chủ tịch EU Donald Tusk cảnh báo sẽ không tái đàm phán thỏa thuận mà chỉ thảo luận để tìm cách giúp văn kiện được thông qua tại Anh.
Các nhà lãnh đạo EU cũng từng nhiều lần thể hiện lập trường này. Thủ tướng Cộng hòa Ireland Leo Varadkar cho rằng phải mất hơn 1 năm để Anh và EU nhất trí được một thỏa thuận có sự ủng hộ của 28 chính phủ thành viên nên việc đàm phán lại dù ở bất kỳ hạng mục nào cũng là điều không thể.
Cả chủ tịch EU và Thủ tướng Ireland đều cùng nhất trí đây là lựa chọn tốt nhất và đẩy mạnh chuẩn bị cho kịch bản Brexit không thỏa thuận.
Chuyên gia Charles Grant của Trung tâm Cải cách châu ÂU (CER) cho rằng nếu có điều chỉnh thì chỉ là những chi tiết rất nhỏ, còn liên quan điều khoản "rào chắn" về Bắc Ireland là không thể đảo ngược. Chính vì vậy, dù trì hoãn thì khả năng thỏa thuận được Hạ viện Anh thông qua là rất thấp.
Tương lai Brexit lại một lần nữa rơi vào điểm giao thoa rối rắm, khiến giới phân tích đưa ra rất nhiều kịch bản, hầu hết là không mấy tươi sáng.
Bộ trưởng Tài chính Anh Philip Hammond tại thủ đô London. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Tồi tệ nhất là một Brexit không thỏa thuận, gây ra thiệt hại vô cùng nặng nề cho nền kinh tế đứng thứ 5 thế giới. Bộ trưởng phụ trách các vấn đê châu Âu của Pháp Nathalie Loiseau nhận định khả năng một Brexit không thỏa thuận "hao tài tốn của" đang cao hơn bao giờ hết.
Còn Ngân hàng Trung ương Anh dự đoán kịch bản này sẽ tạo ra cuộc suy thoái nghiêm trọng nhất trong một thế kỷ qua và chứng kiến đồng bảng Anh rơi xuống vực thẳm chưa lường được đáy.
Một khả năng khác không sáng sủa hơn là sự “thay ngựa giữa dòng” khi bà May bị mất uy tín và như thế tiến trình đàm phán phải tiến hành lại khi thời gian không còn nhiều.
Khả năng nữa mới được đề cập nhất là hủy bỏ Brexit, khởi nguồn từ đề xuất của vùng Scotland về việc hủy bỏ điều 50 của Hiệp ước Lisbon để Anh lại trở về "vòng tay" EU.
Con đường này có vẻ rõ dần lên sau khi Tòa án công lý châu Âu ra phán quyết công nhận đây là con đường hợp pháp.
Đức - "anh cả của châu Âu" - đã lập tức lên tiếng ủng hộ điều này. Nhưng dù có là phương án nào nào đi nữa thì việc thay đổi vào thời điểm này, khi chỉ còn chưa đầy 3 tháng nữa là tới hạn chót Anh chính thức rời EU sẽ khiến Anh phải trả một cái giá nhất định.
Như Bộ trưởng Tài chính Anh Philip Hammond từng cảnh báo rằng bất kỳ giải pháp nào gây chia rẽ nội bộ, khiến phần đông dân số cảm thấy bị phản bội, sẽ gây ra những tác động chính trị và xã hội tiêu cực, và gây thiệt hại gấp nhiều lần những tác động kinh tế có thể gặp phải nếu ủng hộ thỏa thuận hiện tại.
Chính quyền của Thủ tướng May cũng như cả nước Anh đang đứng trước quá nhiều sức ép, nhưng lại thiếu đi sức mạnh quan trọng hàng đầu, đó là sự thống nhất.
Trong bối cảnh ngày 29/3/2019 – thời hạn nước Anh phải rời khỏi EU – đang ngày càng tới gần, sự tỉnh táo và trách nhiệm của tất cả các lực lượng chính trị mới có thể giúp nền kinh tế thứ 5 thế giới tránh được “tình thế nguy hiểm,” lựa chọn được con đường phù hợp nhất trong thời khắc vô cùng quan trọng hiện nay./.
