Đền Nen còn gọi là đền Tam tòa Đại vương hay đền Cả, được xây dựng vào thế kỷ XV, trên khu đất rộng 5 ha ở thôn Phúc, xã Thạch Tiến (nay là xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà). Đền thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ) cùng một số nhân vật lịch sử.
Đền có bố cục gồm ba tòa: thượng điện, trung điện và hạ điện. Quần thể kiến trúc ngoài đền còn có nhà bái đường, nhà chuông, nhà bia, nhà tiền tế, miếu cộng đồng, tắc môn, cột nanh, hồ sen và sân vườn.
Trên mái của các tòa điện và các ngôi miếu nhỏ, kiến trúc hình tượng con rồng luôn được đề cao. Rồng được chạm khắc tinh xảo, biểu tượng cho sự quyền uy, mang mô tuýp kết cấu thời Lý.
Tòa thượng điện là nơi đặt tượng thờ Uy Minh Vương Lý Nhật Quang cùng một số nhân vật lịch sử.
Theo ông Phan Thế Thí (67 tuổi, trú xã Việt Tiến) - người nhận nhiệm vụ trông coi tại ngôi đền, gian hạ điện và trung điện là nơi để thờ các vị quan, tướng nhà Lý và thờ thổ địa.
Một bên cổng tam quan là tạo hình con ngựa được khắc nổi tượng trưng cho các chiến mã của quan, tướng thời nhà Lý. Tại ngôi đền, kiến trúc khắc nổi được sử dụng nhiều, tương ứng với hình tượng các vị tướng quân, tứ linh, hoa văn họa tiết cách điệu...
Đền Nen với kiến trúc nghệ thuật được bố trí đăng đối hài hòa qua bàn tay khéo léo của những người thợ xưa.
Một trong những điểm đặc biệt là nhà bái đường được ôm trọn bởi dãy cây si tạo nên kiến trúc độc đáo cho ngôi đền.
Từ cổng chính đi vào, phía bên phải là nhà bia đá ghi tiểu sử, công lao của Uy Minh Vương Lý Nhật Quang đối với vùng đất Nghệ Tĩnh xưa.
Cạnh nhà bia đá là nhà chuông được phục dựng, làm mới với kiến trúc hai tầng mái, bên trong đặt chiếc chuông cổ.
Hai con voi đá ở cổng chính được xây hàng trăm năm trước, có ý nghĩa bảo vệ ngôi đền.
Ngày nay, đền Nen được nhiều người dân đến thắp hương trong những ngày mùng 1 âm lịch, ngày rằm. Chính quyền địa phương tổ chức lễ khai hạ - cầu an tại đền Nen vào ngày mồng 7 tháng Giêng hằng năm.
Bà Nguyễn Thị Thiếp (trú xã Việt Tiến, huyện Thạch Hà) chia sẻ: "Đền Nen là ngôi đền cổ kính và rất linh thiêng. Dịp tết và các ngày rằm chúng tôi đều đến đền Nen để thắp hương, cầu bình an, may mắn và sức khỏe cho gia đình, người thân".
Với những giá trị về lịch sử, văn hóa, tâm linh cũng như kiến trúc độc đáo, đền Nen được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh vào năm 2005 và xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia vào năm 2009.
Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (995 -1057), là con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ, người có nhiều công lớn trong việc phát triển vùng đất Nghệ Tĩnh xưa (nay là Nghệ An và Hà Tĩnh). Theo sử sách ghi lại, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Năm 1044, ông giữ chức Uy Minh Vương, đứng đầu trấn Nghệ An, thay nhà vua định đoạt mọi chuyện chính sự tại vùng đất xứ Nghệ. Lý Nhật Quang được sử sách ghi nhận là người giản dị, gần gũi với Nhân dân, có công phát triển nông nghiệp, xây đường bộ, đường thủy giao thương với các vùng, mở nhiều trường học, lập các di tích và đền chùa. Thời gian 16 năm làm việc tại Nghệ Tĩnh, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang xây dựng vùng đất này thành một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế. |
