Sáng 16/2, UBND xã Tùng Lộc (Can Lộc) long trọng đón nhận bằng Di tích lịch sử văn hóa Nhà thờ Nguyễn Phúc Lan.
Đại diện lãnh đạo Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh trao bằng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh cho địa phương và dòng họ.
Theo Gia phả họ Nguyễn Đức ở xã Tùng Lộc, Nguyễn Phúc Lan, sinh năm 1725, là hậu duệ đời thứ 12 của Cương Quốc Công Nguyễn Xí, con của cụ Nguyễn Đức Rương (Tướng sĩ Lang Kinh Lam điện ty sử chức) và cháu rể Tiến sỹ Thượng thư Hà Tông Mục.
Nguyễn Phúc Lan học hành giỏi, đậu cử nhân năm 22 tuổi, 24 tuổi lên đường nhận chức Quan Tri châu Thường Xuân, tỉnh Thanh Hoa (tỉnh Thanh Hóa ngày nay).
Theo sách “Đại Nam nhất thống chí” thì châu Thường Xuân là vùng đất rộng, có 3 dân tộc Thái, Mường, Kinh cùng chung sống.
Là vùng đất trọng yếu, phía tây giáp nước Ai Lao (Lào), Thường Xuân từng được chọn làm hậu cứ, chiêu tập hiền tài để kháng chiến chống giặc ngoại xâm.
Nhà thờ Nguyễn Phúc Lan hiện được con cháu tu sửa khang trang.
Trong quá trình cai quản, Nguyễn Phúc Lan đã luôn sát cánh, gần gũi với đồng bào các dân tộc, chăm lo đến cuộc sống bình yên của người dân nơi đây. Đặc biệt, với vai trò của một vị quan đứng đầu vùng đất tiếp giáp với một số bộ tộc Lào, ông đã có nhiều chính sách hòa hiếu, khoan dung nhằm giữ yên biên giới Đại Việt - Ai Lao. Vì vậy, ông được Nhân dân yêu mến, triều đình coi trọng.
Năm 1774, sau 25 năm tại nhiệm, Quan Tri châu Nguyễn Phúc Lan mất do bệnh sốt rét khi vừa tròn 49 tuổi.
Đối với quê hương Tùng Lộc, cụ Nguyễn Phúc Lan cũng là một trong những người đã có công khai ấp lập làng, cùng các dòng họ khác xây dựng nên vùng đất Tỉnh Thạch nổi tiếng xưa nay.
Để đảm bảo an toàn phòng dịch COVID-19, xã Tùng Lộc không tổ chức lễ rước bằng như thường lệ, thay vào đó tổ chức lễ đón nhận gọn nhẹ, con cháu và người dân đến nhà thờ thắp hương đều thực hiện nghiêm quy định 5K.
Nhà thờ Nguyễn Phúc Lan được xây dựng tại thôn Đông Vinh (xã Tùng Lộc) sau khi Nguyễn Phúc Lan mất khoảng 10 năm (1784). Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, thiên tai, hỏa hoạn... nhà thờ được tu tạo lại cũng như cơi nới thêm nhiều lần.
Vào những năm 1930 - 1945, nhà thờ Nguyễn Phúc Lan là nơi hội họp của Chi bộ Hạc Giang (chi bộ Tỉnh Thạch - nay là xã Tùng Lộc). Sau cách mạng Tháng 8, nhà Hạ điện được lấy làm nơi dạy học cho con em trong vùng. Một thời gian sau, nhà thờ lại trở thành Trụ sở của Ban quản trị Hợp tác xã Tỉnh Thạch.
Năm 1963, nhà thờ được Sở Văn hóa - thông tin Hà Tĩnh chọn làm địa điểm tổ chức triển lãm, trưng bày thành tích quân sự, kinh tế, chính trị, xã hội… của tỉnh trong kế hoạch 5 năm lần thứ nhất.
Trong những năm chiến tranh chống Mỹ ác liệt 1969 - 1972, nhà thờ được phòng lương thực huyện Can Lộc trưng dụng làm kho cất giấu lương thực để trung chuyển hàng hóa vào Nam, bảo đảm tuyệt đối an toàn bí mật.
Đại diện lãnh đạo Sở VH-TT&DL thắp hương tại nhà thờ Nguyễn Phúc Lan sau lễ trao bằng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh cho dòng họ Nguyễn.
Hiện tại, nhà thờ Nguyễn Phúc Lan còn lưu giữ 1 tấm bia đá cổ, được gọi là “bia tử ngoại”. Bia 4 mặt đều khắc chữ Hán, nội dung truyền lại là những điều tổ ngoại răn dạy con cháu về việc ăn ở, đối nhân xử thế đúng đạo lý.
Với những giá trị lịch sử văn hóa đó, ngày 29/9/2021, UBND tỉnh Hà Tĩnh quyết định công nhận Nhà thờ Nguyễn Phúc Lan là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Bên cạnh đáp ứng niềm mong mỏi, việc được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh cũng là cơ sở để chính quyền, người dân xã Tùng Lộc cũng như con cháu dòng họ Nguyễn Đức tiếp tục bảo tồn và phát huy giá trị của di tích.