“Nước máy đôi khi có màu trắng sữa và nồng nặc mùi clo, có lúc nâu đục và đầy bùn”, Hariyanto, quản lý marketing 42 tuổi ở Jakarta, thủ đô Indonesia, giải thích về quyết định đào giếng hút nước ngầm của mình.
Năm 2019, một đường ống cung cấp nước sinh hoạt bị vỡ, khiến 200 hộ gia đình tại khu dân cư nơi ông sinh sống bị mất nước sạch. Cực chẳng đã, Hariyanto phải thuê công nhân đào một giếng sâu 40 mét để tiếp cận tầng nước ngầm đủ sạch, phục vụ sinh hoạt hàng ngày của gia đình.
Một phụ nữ lấy nước giếng rửa bát ở Cilincing, Jakarta, thủ đô Indonesia. Ảnh: CNA.
Indonesia hôm nay lần đầu tổ chức lễ kỷ niệm quốc khánh lần thứ 77 tại khu rừng nhiệt đới trên đảo Borneo, nơi đặt thủ đô tương lai của nước này. Bambang Susantono, người sẽ quản lý thủ đô mới mang tên Nusantara, cho biết buổi lễ là nguồn động lực để củng cố quyết tâm và tinh thần xây dựng thành phố mới, thay thế cho thủ đô Jakarta đang ngày càng trở nên quá tải và chìm tới 25 cm mỗi năm ở một số khu vực, gấp đôi mức trung bình của các thành phố ven biển lớn trên toàn cầu.
Jakarta chủ yếu nằm trên nền đất yếu, với lớp trầm tích lỏng lẻo thiếu gắn kết. Tình trạng khai thác nước ngầm quá mức là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng sụt lún đất ở thành phố này, khiến Jakarta trở thành một trong những siêu đô thị chìm nhanh nhất thế giới.
Hơn 90% khu vực ven biển của Jakarta hiện nằm dưới mực nước biển và thường xuyên bị ngập lụt. Các con sông cũng không thể xả nước ra biển nếu không sử dụng máy bơm cỡ lớn. Tình trạng này ảnh hưởng đến hàng nghìn cư dân mỗi năm.
Mặc dù chính quyền Jakarta đã vạch ra các giải pháp kỹ thuật và pháp lý đối phó với tình trạng khoan nước ngầm, giải quyết triệt để vấn đề này rất khó khăn do người dân đã đào giếng hút nước ngầm suốt nhiều thế hệ.
“Thật khó để thay đổi hành vi này, chỉ riêng công tác thuyết phục người dân hiểu được hậu quả đã rất khó khăn, vì sụt lún không xảy ra tức thì, mà dần dần trong nhiều năm”, Nila Ardhianie, giám đốc Viện Nghiên cứu Nước Amrta, cho biết.
Theo dữ liệu từ Cơ quan Thống kê Trung ương Indonesia (BPS) và công ty phân phối nước máy PAM Jaya của thủ đô, khoảng 900.000 hộ gia đình, văn phòng, nhà máy ở Jakarta được sử dụng nguồn nước đô thị. Phần còn lại trong tổng số 11 triệu dân ở siêu đô thị này không còn lựa chọn nào khác ngoài đào giếng hút nước ngầm.
Điều trớ trêu là Jakarta thiếu nước sạch nghiêm trọng dù được bao quanh bởi nhiều sông hồ. Thành phố có 13 con sông chảy qua, cùng 117 ao hồ lớn nhỏ, song chúng đều bị ô nhiễm nặng do chất thải công nghiệp và sinh hoạt, khiến nguồn nước này không đủ an toàn để sử dụng.
Kết quả nghiên cứu năm 2019 của Cơ quan Môi trường Jakarta cho thấy 96% nước ở các con sông nhiễm chất thải rắn, kim loại nặng và vi khuẩn nghiêm trọng.
Một đoạn của sông Ciliwung bị ô nhiễm ở Bắc Jakarta, Jakarta, thủ đô Indonesia. Ảnh: CNA.
Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là do Jakarta thiếu cơ sở xử lý nước thải chuyên dụng.
“Năm nào Jakarta cũng lụt, thủ đô có quá nhiều nước vào một số thời điểm nhất định, song hệ thống quản lý nước của chúng tôi rất kém”, Nirwono Joga, chuyên gia quy hoạch đô thị từ Đại học Trisakti, Jakarta, nhận định. “Hầu hết hệ thống cống thoát nước ở Jakarta đều chảy ra các con sông, ao hồ gần nhất”.
“Việc khử muối nước biển để lấy nước sạch cũng không khả thi, vì rác thải ở sông cuối cùng sẽ trôi ra biển”, ông Joga nói thêm.
Do sông hồ ô nhiễm nghiêm trọng, 94% nước máy ở thủ đô phải lấy từ các tỉnh lân cận như Tây Java và Banten.
Elisabeth Tarigan, thuộc Cơ quan Tài nguyên nước Jakarta, cho biết thành phố đang có kế hoạch tối ưu hóa các ao trữ lũ để hoạt động như hồ chứa, đồng thời xây dựng thêm cơ sở xử lý nước có khả năng lọc bỏ chất ô nhiễm.
Chính quyền Jakarta đang nỗ lực mở rộng mạng lưới đường ống dẫn nước máy, với mục tiêu bao phủ 100% diện tích thủ đô vào năm 2030. Tuy nhiên, nhiều người hoài nghi về tính thực tế của dự án, do không có gì đảm bảo hoạt động khai thác nước ngầm sẽ dừng lại ngay cả hoàn thành mục tiêu này.
“Lý do người dân ngần ngại sử dụng nước từ đường ống của thành phố là do nước máy không đảm bảo chất lượng, số lượng và tính liên tục”, ông Joga nói. “Họ phàn nàn rằng chất lượng nước quá tệ, nguồn cung vào mùa khô cũng rất hạn chế”.
Sadikin cho biết nhiều cư dân trong khu phố nơi ông sống thích dùng nước giếng để tắm rửa, giặt giũ và rửa bát, dù họ đều có nước máy. “Nước giếng sạch hơn nước máy nhiều. Nước máy vào mùa khô có lúc ngừng chảy hoàn toàn, trong khi nước giếng không bao giờ cạn”.
Sông Ciliwung, con sông dài nhất chảy qua thành phố Jakarta, Indonesia. Ảnh: CNA.
Tuy nhiên, dân số thủ đô Jakarta đã tăng hơn gấp đôi trong 50 năm qua, dẫn đến tình trạng khai thác nước ngầm ngày càng phổ biến, trong khi các không gian xanh, nơi hấp thụ nước mưa, cũng dần biến mất do đô thị hóa, làm giảm khả năng tích nước tại các tầng nước ngầm.
“Khi nước ngầm tầng mặt cạn kiệt, người Jakarta đào giếng ngày càng sâu hơn”, Heri Andreas, chuyên gia trắc địa từ Học viện Kỹ thuật Bandung (ITB), cho biết.
Áp lực nước ở nước ngầm tầng sâu lớn hơn, nên khai thác nước ở tầng này sẽ khiến mặt đất bị lún xuống. Một khi đất đã lún, quá trình này là không thể đảo ngược.
Chính quyền thành phố nhận thức được rằng vấn đề này phải được giải quyết nhanh chóng. Muslim Muin, cố vấn thống đốc Jakarta, cho biết giới chức đang cố gắng giảm thiểu tình trạng này bằng cách xây dựng các cống thoát nước dạng đứng, hay cống dọc.
"Một ngôi nhà rộng 100 m2 trang bị cống dọc có thể hấp thụ 300 m3 nước mỗi năm, đồng thời ngăn nước ngầm bốc hơi", ông nói.
Cho đến nay, chính quyền Jakarta đã xây dựng 72.000 cống dọc khắp thành phố. Ông Muin cũng tuyên bố tình trạng sụt lún đất đã chậm lại ở những khu vực có hệ thống thoát nước này.
Bắt đầu từ năm 2023, Jakarta sẽ cấm sử dụng nước ngầm ở 9 quận có hệ thống nước máy bao phủ hoàn toàn và xử phạt các trường hợp đào giếng trái phép.
Tuy nhiên, chuyên gia trắc địa Andreas cho rằng chính quyền Jakarta trước hết nên tìm kiếm giải pháp thay thế đáng tin cậy cho việc khai thác nước ngầm.
“Trách nhiệm cung cấp nước thuộc về chính phủ, điều này được quy định trong Hiến pháp. Nếu chính phủ không làm được điều này, họ làm sao có thể ngăn người dân khai thác nước ngầm?”, ông Andreas đặt câu hỏi.
