55 năm đã trôi qua, nhưng ý nghĩa của Chiến thắng Đồng Lộc, sự hy sinh anh dũng của 10 nữ liệt sĩ thanh niên xung phong, chiến tích Làng K130 vẫn còn vẹn nguyên giá trị. Đó là biểu tượng sáng ngời về ý chí và sức mạnh quật cường, tinh thần dũng cảm của quân và dân ta, thể hiện tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo, tài mưu lược trong nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh của Đảng ta. |
Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ cứu nước, huyện Can Lộc là trọng điểm đánh phá ác liệt. Những địa danh như: Ngã ba Đồng Lộc, Khe Giao, cầu Nhe, cung đường 21, cống 19... đã trở thành những “tọa độ lửa”.
Tuyến quốc lộ 1A đi qua xã Thiên Lộc, quãng từ cầu Thượng Gia đến cầu Già bị bom Mỹ đánh đúng tim đường, đứt 2 đoạn khoảng 1.300m. Hàng nghìn chiếc xe chở vũ khí, đạn dược, lương thực, thực phẩm vào miền Nam buộc phải di tản nép vào bìa rừng, làng xóm từ Nghi Xuân, Hồng Lĩnh, Can Lộc chờ đêm đến lần lượt đi qua đường 15A. Nhưng Ngã ba Đồng Lộc cũng bị bom Mỹ đánh phá ác liệt, nhiều đoạn đường tắc nghẽn phải chờ thông tuyến. Lệnh từ trên bằng mọi giá phải mở đường máu cho xe thông tuyến.
Đoạn qua xã Tiến Lộc (nay đã sáp nhập vào thị trấn Nghèn), huyện Can Lộc trước đây nằm giữa ba bề ruộng nước, địa hình thấp trũng, lầy lội nên được gọi là Hạ Lội. Cùng với Ngã ba Đồng Lộc, làng Hạ Lội nằm sát cầu Già, đồng thời cũng là điểm giao thông huyết mạch giữa 2 con đường sông, bộ nối liền Bắc - Nam. Xác định được tầm quan trọng của vị trí này nên đế quốc Mỹ đã tập trung lực lượng hòng chặn đứng huyết mạch giao thông của quân và dân ta trên đường chi viện cho miền Nam.
Vào những tháng cuối năm 1968, máy bay địch bắn phá ác liệt, đường 1A bị tắc nghẽn, hệ thống cầu cống bị phá hủy hoàn toàn. Trước tình hình đó, cấp trên chỉ thị phải mở ngay một con đường xế để xe qua phà vượt sông tránh đường 1A đoạn từ Cổ Ngựa đến cầu Già. Làng Hạ Lội là nơi cần phải mở đường xế.
Người dân làng Hạ Lội nay là làng K130 dỡ nhà lát đường năm 1968. Ảnh tư liệu. (Nguồn: dangcongsan.vn)
Đêm 13/8/1968, Nhân dân làng Hạ Lội được sự giúp đỡ của lực lượng dân quân và Nhân dân trong xã đã tự nguyện dời dọn nhà cửa của mình để mở đường xế thông xe. Với khẩu hiệu “Xe chưa qua nhà không tiếc” cũng là ý chí quyết tâm sắt đá của Đảng bộ và Nhân dân xã Tiến Lộc lúc này. Những gia đình có đường xế đi qua được dỡ và dời dọn trước, nhà dời dọn đến đâu thì các lực lượng công binh, bộ đội chủ lực, TNXP làm đường đến đó, chỉ trong 8 tiếng đồng hồ đường xế đã mở xong. Đoạn đường dài 1,2 km từ quán Bánh Gai (tiếp giáp đường 1A) đến bờ sông cơ bản hoàn thành. Chỉ còn phần mở bến phà, Nhân dân đã tự nguyện chặt tre, vác gỗ nhà mình và chuyển hàng trăm tấm phên xuống làm mố cầu.
Đến 3h sáng thì công việc hoàn thành và chiếc xe đầu tiên trong đoàn xe 130 chiếc chở xăng, lương thực, đạn dược đã chuyển bánh trên đường xế và xuống phà qua sông an toàn trong sự vui mừng, xúc động của quân và dân. Từ đêm đó trở đi, từng đoàn xe đi qua đường xế này vận chuyển hàng hóa ra tiền tuyến một cách an toàn, không còn ùn tắc, sa lầy như trước nữa.
Để bảo vệ bí mật và che mắt địch, hằng ngày, cứ sáng ra, một bộ phận dân quân ngụy trang lại đường xế, tối đến lại cất giấu ngụy trang. Cứ như vậy, đường xế được giữ bí mật cho đến ngày ngừng bắn.
Để ghi nhớ sự hy sinh to lớn của Nhân dân trong một đêm dời dọn 130 nóc nhà làm đường xế cho 130 chiếc xe chở hàng ra tiền tuyến, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Hà Tĩnh đặt tên làng Hạ Lội là Làng K130, chiến dịch vận chuyển này là chiến dịch K130 và đầu tư xây dựng khu di tích lịch sử. Ngày 29/5/2006, Bộ VHTT đã có Quyết định số 57/2006/QĐ-BVHTT xếp hạng Làng K130 là di tích lịch sử quốc gia.
Trong cuộc kháng chiến, đế quốc Mỹ đã trút xuống xã Tiến Lộc, trong đó có làng Hạ Lội là trọng điểm gần 19.000 quả bom, 1.522 quả rốc-két, làm 57 người chết, 151 người bị thương, hàng trăm ngôi nhà, nhiều công trình dân sinh bị phá hủy hoàn toàn. Sau mỗi trận oanh kích của địch là cảnh tang thương do kẻ thù gây nên cho Nhân dân làng Hạ Lội và cả xã Tiến Lộc. Vượt lên bao đau thương, mất mát, khắc nghiệt của chiến tranh, Nhân dân làng Hạ Lội vẫn kiên cường bám trụ “một tấc không đi, một ly không dời”.
Làng K130 trong chiến tranh chống Mỹ là sự kiện điển hình của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, về khát vọng giành độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, đó là “ý Đảng, lòng dân” khi dân đã thuận, đã quyết thì không có việc gì khó, kể cả hy sinh, mất mát. Đó là tinh thần đoàn kết quân - dân, thế trận quốc phòng toàn dân, giữ vững mạch máu giao thông thông suốt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược. Nhân dân xã Tiến Lộc nói chung, làng Hạ Lội nói riêng với tinh thần “chắc tay súng, vững tay cày” vừa chiến đấu, vừa sản xuất giỏi, vừa là hậu phương lớn của miền Nam với tinh thần “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”.
Làng K130 hôm nay. (Ảnh: Gia Hân)
Hướng đến kỷ niệm 55 năm Chiến tích Làng K130, nhằm xây dựng Làng K130 thành một địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ về sự hy sinh, đóng góp công sức của Nhân dân, góp phần làm nên chiến thắng thần kỳ trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, năm 2022, huyện Can Lộc đã tiến hành xây dựng di tích Làng K130, sẽ tổ chức khánh thành vào tháng 7/2023.
55 năm đã trôi qua nhưng hình ảnh trong đêm 13/8/1968, những người dân làng Hạ Lội đã tháo dỡ 130 ngôi nhà lát đường cho xe qua vẫn luôn nguyên vẹn trong ký ức của người dân, thôi thúc thế hệ hôm nay phát huy tinh thần của cha ông đi trước, nỗ lực xây dựng Làng K130 phát triển về KT-XH, nâng cao chất lượng đời sống của Nhân dân.
Những dấu tích như hố bom cũng đã được lấp đi để phủ lên đó một màu xanh tươi mới hay di tích miếu Mướp - nơi từng phải tháo dỡ để làm đường cũng đã được phục hồi, 130 ngôi nhà từng phá dỡ cho xe chi viện đi qua cũng đã được các thế hệ sau gây dựng lại to đẹp hơn. Đường Làng K130 nay đã được phủ bê tông 100%, đời sống Nhân dân ngày càng phát triển, những cánh đồng lúa, khu vườn trĩu quả đã tạo thành điểm nhấn của một khu phố văn minh, yên bình.
(Còn nữa)
