Mở lòng kênh, nạo vét đáy - hiệu quả thấy rõ của dự án tiêu thoát lũ Bắc Thạch Hà

Thở phào “thoát lũ”

Thạch Ngọc là xã bán sơn địa, địa hình dốc và có nhiều tuyến kênh. Bởi vậy, mỗi khi mưa lớn, nước từ các đồi núi, nhất là ở xã giáp ranh là Sơn Lộc (Can Lộc), Ngọc Sơn (Thạch Hà) chảy dồn về khá mạnh. Hàng chục năm qua, người dân trên địa bàn rất vất vả vào mùa mưa bởi tình trạng “chưa mưa đã ngập” thường xuyên lặp lại, gây nhiều tổn thất trong đời sống và sản xuất.

Bà Trần Thị Hồng – Trưởng thôn Mộc Hải – một trong những thôn trước đây thường xuyên bị ngập vào mùa mưa cho hay: “Thôn có 160 hộ, trước năm 2020, khi hệ thống kênh của dự án cải tạo và nâng cấp hệ thống kênh tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp và thoát lũ cho vùng Bắc Thạch Hà (viết tắt là dự án AFD) chưa đưa vào vận hành thì thôn hàng năm phải chống chọi với tình trạng ngập lụt. Cứ tháng 8 trở đi, hễ có mưa là bà con lại phải lo phòng chống ngập. Trong thôn có khoảng 35 hộ thường xuyên bị ngập. Trong đó, trận lũ năm 2010, thôn hầu như bị ngập toàn bộ, đường trục thôn ngập ngang bụng, hàng chục hộ dân bị cô lập, nhiều nhà bị nước vào hơn 1m. Tình trạng ngập lụt hàng năm đã gây nhiều khó khăn cho người dân, nhất là vào thời điểm thu hoạch lúa hè thu. Bởi vậy, hàng năm, người dân thường phải lo gặt chạy lũ, chấp nhận “xanh nhà hơn già đồng”.

“Tuy nhiên, từ khi năm 2020 đến nay, trên địa bàn thôn không xảy ra ngập lụt. Nhân dân không còn thấp thỏm mỗi mùa mưa đến và rất thừa nhận hiệu quả thiết thực của dự án AFD triển khai trên địa bàn” - bà Hồng nói thêm.

Không chỉ thôn Mộc Hải, theo tìm hiểu, trên địa bàn xã Thạch Ngọc trước đây rất nhiều thôn mùa mưa phải thường xuyên chịu ngập úng. Ông Nguyễn Hồng Thanh – Chủ tịch UBND xã Thạch Ngọc cho hay: “Trước khi có dự án AFD, toàn xã có hơn 550 hộ thường xuyên ngập vào mùa mưa, trong đó, diện tích ngập nặng tập trung ở các thôn Mộc Hải, Bắc Tiến, Tân Tiến. Không chỉ ngập nặng, thời gian thoát lũ còn rất chậm, kéo dài từ 2 – 3 ngày nên thiệt hại của người dân càng lớn. Ngoài trận lũ năm 2010 khi mà nhiều nhà ngập từ 80 cm lên hơn 1m thì hàng năm, Thạch Ngọc thường xuyên chống chọi với các trận lụt nhỏ.

Từ khi dự án AFD nạo vét xong tuyến kênh (tháng 6/2020 - PV), hiệu quả phải nói là rất tuyệt vời. Nhân dân rất mừng. Năm 2020, khi các xã ở Thạch Hà như Lưu Vĩnh Sơn, Tân Lâm Hương hầu hết ngập úng thì xã chúng tôi không có vấn đề gì xảy ra. Mấy trận mưa vừa qua do ảnh hưởng của bão số 4, dù nhiều địa bàn trong tỉnh ngập lụt, tuy nhiên ở xã chúng tôi nước chỉ lấp xấp bờ ruộng, sau đó thì rút rất nhanh theo các nhánh kênh dẫn của dự án AFD. Nếu không có dự án AFD thì chắc chắn, vừa qua, Thạch Ngọc phải đối mặt với ngập nặng diện rộng”.

Ông Thanh cũng cho rằng, trước đây địa bàn thường xuyên ngập vào thời điểm trước đó là do tuyến kênh Vách Nam không được nạo vét, lòng kênh hẹp và cạn, bị cản trở bởi cây cối, bờ bụi. Trong khi đó, mỗi lần mưa, nước các vùng đổ về địa bàn rất nhanh mà khó tiêu thoát nên gây tình trạng ngập lụt.

Hiệu quả thấy rõ của dự án

Từ ngày dự án AFD đưa vào vận hành khai thác, tình trạng ngập lụt ở Thạch Ngọc và các địa bàn như Việt Tiến (khu vực Việt Xuyên cũ), thị trấn Thạch Hà (khu vực xã Thạch Thanh cũ) hầu như không còn.

Theo chân cán bộ xã đi thực tế các địa bàn trước đây hay ngập lụt và hệ thống tuyến kênh được vận hành, chúng tôi thấy rõ sự bài bản của hệ thống tiêu thoát lũ.

Trên tuyến kênh Vách Nam kéo dài hơn 8.300m từ Thạch Long lên tận Thạch Ngọc, lòng dẫn đã được nạo vét, mở rộng lòng và đáy. Lòng dẫn được nạo vét với chiều rộng từ 60- 90m, độ cao đáy kênh - 1.5m. Cùng với kênh Vách Nam, dự án còn nạo vét 2 nhánh đổ về kênh là: nhánh sông cầu Min hơn 5.500m và nhánh lạch nước Bạc hơn 2.870m với độ rộng đáy từ 20 – 30m.

Trên cả 3 tuyến nạo vét, tổng chiều dài lên đến gần 17 km. Để phục vụ tiêu thoát nước, trong phạm vi dự án đã được bố trí 17 cống tròn hai bên bờ; xây dựng 8 cống tiêu kết hợp cầu dân sinh.

Nhờ các nhánh và hệ thống cống tiêu thoát đi cùng mà mỗi khi mưa, nước từ các khu vực thượng nguồn sẽ đổ dồn về cùng một dòng chảy rồi đổ ra sông Nghèn.

Để đồng bộ trong vận hành từ các địa hình khác nhau, dự án đã đầu tư xây mới cống Voọc Sim 2 (Thạch Long) để tăng khả năng thoát lũ với 3 khoang, mỗi khoang rộng 6m.

Theo tìm hiểu từ UBND xã Thạch Long, với cam kết bàn giao dự án, mỗi khi có hiện tượng mưa lớn xảy ra trên địa bàn và các xã lân cận, xã sẽ cho vận hành cống Vọoc Sim 2 để tiêu thoát cho vùng thượng nguồn. Nhờ vậy, việc vận hành hệ thống được thực hiện đảm bảo.

Cùng với khả năng tiêu thoát lũ, mùa nắng nóng, dự án này còn giúp các địa phương giải quyết tình trạng thiếu nước sản xuất vụ hè thu thông qua việc cải tạo, nâng cấp 11 trạm bợ cũ, xây dựng mới 4 trạm bơm. Cụ thể, mùa nắng nóng, hệ thống máy bơm sẽ lấy nguồn nước từ kênh Vách Nam phục vụ sản xuất.

Ông Ngô Đức Quy – Giám đốc Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Thạch Hà cho hay: Dự án cải tạo và nâng cấp hệ thống kênh tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp và thoát lũ cho vùng Bắc Thạch Hà được hoàn thành, bàn giao sử dụng toàn bộ các hạng mục từ năm 2021 (ngoài các hạng mục liên quan đến cải tạo, nâng cấp hệ thống tiêu thoát, dự án còn có hạng mục khác như đường quản lý vận hành, hệ thống điện - PV).

Từ khi đưa vào vận hành khai thác đến nay, dự án đã cho thấy tính hiệu quả rất rõ rệt, đảm bảo an toàn cho trên 4.100 ha đất canh tác, trên 10.000 hộ dân, hơn 36.000 nhân khẩu trong khu vực hưởng lợi trực tiếp từ dự án; đặc biệt, dự án đã điều tiết lũ rất tốt cho cả vùng. Cùng với khả năng tiêu thoát lũ, dự án còn cung cấp nguồn nước phục vụ sản xuất cho các xã trong vùng, giải quyết tình trạng thiếu nước sản xuất vụ hè thu”.

Dự án AFD kể trên được chính người dân và chính quyền cơ sở ghi nhận là thước đo quan trọng nhất cho thấy hiệu quả thiết thực của dự án. Không chỉ vậy, theo các nhà chuyên môn, dự án kể trên còn được đánh giá là “khá rẻ” về đầu tư trong khi hiệu quả mang lại rất cao.

Từ dự án này, có thể thấy, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, việc đầu tư hạ tầng tiêu thoát lũ một cách bài bản, có hệ thống là rất cần thiết, nhằm đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội, ổn định đời sống người dân.